Οι μονογονεϊκές οικογένειες αυξάνονται στην Ελλάδα

Με αρχηγό γυναίκα, συχνά κάτω από το όριο της φτώχειας, και χωρίς ουσιαστική υποστήριξη από την Πολιτεία οι μονογονεϊκές οικογένειες αυξάνονται στην Ελλάδα, όπως ακριβώς συμβαίνει και στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο. Το ποσοστό τους σήμερα αγγίζει το 4% σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας.
Ωστόσο στα δεδομένα δεν καταγράφονται οι μονογονεϊκές οικογένειες που φιλοξενούνται σε σπίτια γονιών και συγγενών - πρακτική που ακολουθείται γενικά στις μεσογειακές χώρες και δη στην Ελλάδα- γεγονός που ανεβάζει το ποσοστό τουλάχιστον κατά 2 με 3 μονάδες.
Πρόκειται για τη μορφή της οικογένειας που απειλείται περισσότερο με κοινωνικό αποκλεισμό, ενώ τον καμβά των αιτιών που οδηγούν στη δημιουργία τέτοιου τύπου οικογένειας αποτελούν τα διαζύγια, ο θάνατος του ενός γονέα, αλλά και η στάση ζωής, όπως στις περιπτώσεις των παιδιών εκτός γάμου. Τις μεγαλύτερες δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι ανύπαντρες μητέρες που δεν υποστηρίζονται από τον πατέρα ή άλλο συγγενή.
Αντίθετα σε περιπτώσεις χηρείας αλλά και διαζυγίων οι γυναίκες, ως λύση οικονομικής αλλά και ηθικής ανάγκης, εγκαθίστανται στο σπίτι των γονιών τους.
«Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι παρόλο που η συζυγική ομάδα γίνεται πιο αβέβαιη, εξαιτίας της αύξησης των διαζυγίων αλλά και της εξατομίκευσης των διαπροσωπικών
σχέσεων, η γονεϊκότητα ενισχύεται λόγω της ισότιμης θέσης που έχουν σήμερα τα παιδιά εκτός γάμου», συμπεραίνει ύστερα από σχετική έρευνά της η κ. Μαράτου -Αλιμπράντη,
διδάκτωρ Κοινωνιολογίας και ερευνήτρια του ΕΚΚΕ.
Σε αντίθεση με αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα δεν έχει θεσπίσει ειδικές ρυθμίσεις για τις μονογονεϊκές οικογένειες, που εντάσσονται στο γενικότερο νομοθετικό
πλαίσιο οικογενειακού δικαίου.

Νομοθεσία
Το πρώτο βήμα για την κοινωνική εξομοίωση των παιδιών εκτός γάμου έγινε το 1983, όταν με την αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου (Ν. 1329/83) η παλιά αρνητικά φορτισμένη
ορολογία «εξώγαμα τέκνα» αντικαταστάθηκε με την περισσότερο ουδέτερη «τέκνα γεννημένα χωρίς γάμο των γονέων τους». Με τον ίδιο νόμο η άγαμη μητέρα εξομοιώθηκε
νομικά ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις με την έγγαμη, ενώ η Πολιτεία εμπλέκεται ενεργά απαιτώντας από τον πατέρα να αναλάβει τις ευθύνες του στην
ανατροφή του παιδιού.
«Παρ’ όλα αυτά σε πολλές περιπτώσεις o πρώην σύζυγος προφασιζόμενος τις κακέςσχέσεις προτιμά να εργάζεται ανασφάλιστος,ώστε επίσημα να μη δηλώνει έσοδα και
επομένως να μην καταβάλλει τη μηνιαίδιατροφή για το παιδί», περιγράφει η Μαρία Ζάβαλη, ψυχολόγος και σύμβουλος μονογονεϊκών οικογενειών στο Praksis.

Παροχές από το κράτος
Τα επιδόματα, η περίθαλψη και η βοήθεια γιαστέγη και εργασία

Οικονομική ενίσχυση
- 44 ευρώ μηνιαίο επίδομα καταβάλλουν οιΔ/νσεις Πρόνοιας των Νομαρχιών σε κάθεαπροστάτευτο παιδί ηλικίας μέχρι 16 χρόνων. Προϋπόθεση το μηνιαίο οικογενειακό
εισόδημα να μην υπερβαίνει για τριμελή οικογένεια τα 294 ευρώ προσαυξανόμενο κατά 24 - 300 ευρώ ετησίως σχολικό επίδομα για κάθε παιδί-μαθητή υποχρεωτικής εκπαίδευσης έως
16 ετών. Απευθύνεται σε οικογένειες (και μονογονεϊκές) με εισόδημα που δεν υπερβαίνει τις 3.000 ευρώ ετησίως. Η ενίσχυση καταβάλλεται εφάπαξ από τη ΔΟΥ του τόπου
διαμονής του δικαιούχου.
- 159 ευρώ επίδομα τρίτου παιδιού καταβάλλει ο ΟΓΑ μέχρι τη συμπλήρωση του 6ου έτους, ανεξάρτητα από το ποσό του ετήσιου οικογενειακού εισοδήματος των δικαιούχων.
- 440 ευρώ επίδομα μητρότητας ανασφαλίστων καταβάλλεται σε εργαζόμενες γυναίκες που δεν δικαιούνται αντίστοιχη παροχή από κάποιο ασφαλιστικό φορέα ή είναι ανασφάλιστες από τις Δ/νσεις και τα Τμήματα
Πρόνοιας των Νομαρχιών.

Περίθαλψη υγείας
- Δωρεάν νοσοκομειακή και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στις ανασφάλιστες και οικονομικά αδύναμες άγαμες μητέρες.
- Δικαίωμα νοσοκομειακής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης έχει ο ανασφάλιστος διαζευγμένος ή σε διάσταση σαν άμεσα ασφαλισμένος στον ασφαλιστικό φορέα που ήταν ασφαλισμένος ο άλλος σύζυγος
κατά το χρόνο λύσης του γάμου. Το ασφαλιστικό αυτό δικαίωμα ασκείται εντός έτους από την ημερομηνία της τελεσίδικης έκδοσης της απόφασης του διαζυγίου.

Παιδικοί σταθμοί
Τα παιδιά μονογονεϊκών οικογενειών εγγράφονται κατά προτεραιότητα στους Παιδικούς Σταθμούς των ΟΤΑ, του ΠΙΚΠΑ, του ΕΟΠ, του Ιδρύματος Βρεφονηπιακών Σταθμών.

Πρόσβαση σε στέγη
- Στεγαστικά Προγράμματα του ΟΕΚ (με προϋπόθεση τουλάχιστον 900 ημέρες εργασίας).
- Δάνειο αυτοστέγασης σε άγαμες μητέρες που προστατεύουν 1 παιδί και άνω.
- 4 περίπου έτοιμες κατοικίες παρέχονται κάθε χρόνο.
- Επίδομα ενοικίου για τις άγαμες μητέρες.

Εργασία
Με 5% μοριοδοτούνται -για κάθε παιδί- οι άγαμες μητέρες, υποψήφιες σε διαγωνισμούς
προσλήψεων.

Τι γίνεται στην Ευρώπη
Ο χάρτης της Ευρώπης θα μπορούσε να χωριστεί σε τρεις βασικές ομάδες όσον αφορά στις μονογονεϊκές οικογένειες σύμφωνα με τα κοινά χαρακτηριστικά τους, όπως
αναδεικνύονται από έρευνες της Εurostat.
Οι σκανδιναβικές χώρες παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά μονογονεϊκών οικογενειών (π.χ. Σουηδία 22%), με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τις νεανικές ηλικίες και με την πλειοψηφία των
αρχηγών τους να εργάζεται. Είναι χαρακτηριστικό ότι εδώ συναντώνται τα υψηλότερα ποσοστά ανδρών αρχηγών, ενώ οι «φιλοξενούμενες» οικογένειες είναι σπάνιο
φαινόμενο. Οι κοινωνικές παροχές παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στα εισοδήματα των νοικοκυριών, αλλά εξίσου σημαντικά είναι και τα εισοδήματα από την εργασία.

Το μοντέλο της Κεντρικής Ευρώπης χαρακτηρίζεται από σχετικά υψηλά ποσοστά οικογενειών μόνων γονέων (Ην. Βασίλειο 17%, Ολλανδία 11%), μεταξύ των οποίων υπάρχουν
πολλοί νέοι και άνεργοι, ενώ αυτοί που εργάζονται απασχολούνται συχνά σε θέσεις μερικής απασχόλησης. Τα ποσοστά των «φιλοξενούμενων» οικογενειών κυμαίνονται
κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Σημαντικό μέρος των πόρων των νοικοκυριών αυτών προέρχεται από κοινωνικές παροχές, οι οποίες όμως δεν είναι ικανές για να
υπερβούν το όριο φτώχειας. Οι χώρες της Μεσογείου διακρίνονται από χαμηλές αναλογίες μονογονεϊκών νοικοκυριών (Ιταλία 4%, Ισπανία 3%), μεταξύ των οποίων υπάρχουν
σημαντικά ποσοστά «φιλοξενούμενων» οικογενειών. Οι μόνοι γονείς είναι κυρίως μεγαλύτερης ηλικίας και οι περισσότεροι εργάζονται. Τα εισοδήματά τους φαίνεται να
είναι αναλογικά υψηλότερα από εκείνα των υπόλοιπων Ευρωπαίων, αφού οι κοινωνικές παροχές είναι ελάχιστες.